Al een jaar of twee heb ik ondertussen een MacBook Pro. Ik heb daar al regelmatig eerder over geblogd. Tot nu toe werkte ik altijd met VMWare Fusion om Windows XP en Windows Vista in een virtuele machine te draaien op mijn Mac, als ik eens Windows-programma’s nodig had.

Maar voor intensief Photoshoppen of videobewerking is dit toch geen ideale situatie, zo heb ik gemerkt. Deze toepassingen vergen veel processorkracht en werken in een virtuele machine aantoonbaar trager.

Vandaar dat ik nu ook de stap heb gemaakt naar Boot Camp. Daarmee wordt Windows (ik kies nu uiteraard voor Windows 7) op een aparte schijfpartitie gezet en kun je tijdens het opstarten van de laptop kiezen welk besturingssysteem je wilt starten.

Tijdens het partitionerings- en installatieproces heb ik de video laten meedraaien. Bekijk het filmpje als je wilt weten hoe het werken met Boot camp in zijn werk gaat.

Op video ziet het er nog tamelijk vloeiend uit, nietwaar? Maar laat ik het hier maar bekennen.

Ik heb gesmokkeld.

Al snel na het klikken op de knop Partitioneer in Boot camp kreeg ik een foutmelding. Iets als ‘Deze schijf kan niet gepartitioneerd worden, omdat de bestanden niet aaneengesloten zijn’. Of zoiets.

Nou, dat was nog een enorm gepuzzel om alles correct te krijgen. Dat heb ik maar niet op video vastgelegd, want dat zou YouTube nooit accepteren ;-)

Ik heb het niet precies bijgehouden, maar de werkvolgorde was ongeveer als volgt. Hopelijk heb je er iets aan als jij ook met deze issues te maken krijgt tijdens het partitioneren van je Mac-schijf met Boot camp.

• Schijf kan niet gepartitioneerd worden. Ik probeer: OS X Schijfhulpprogramma, Schijf EHBO, Schijf herstellen. Werkt niet. ‘Schijf kan niet worden gedeactiveerd’. Nog een keer proberen, zoeken, forums, Apple support-site. Duur: 1.15 uur.
• Zoeken op internet. Ik download SuperDuper om een complete systeemback-up te maken op een oude externe vaste schijf die ik ergens onder uit de kast vis. Duur: 1.25 uur.
• Opnieuw opstarten. Tijdens het opstarten de Alt/Option-toets ingedrukt houden om vanaf de externe vaste schijf te starten.
• Ik probeer opnieuw via Schijfhulpprogramma vanaf de externe schijf, de originele, interne Macintosh HD-partitie weg te gooien om hem vanaf de back-up (nu met alle bestanden aaneengesloten) terug te zetten. Werkt niet. ‘Schijf kan niet worden gedeactiveerd’.
• Nadenken. Koffie drinken. Forums lezen. Mac onder passerend bouwvakkersbusje gooien (OK, dat laatste niet, maar je snapt het idee).
• Ik start de Mac opnieuw, nu vanaf de OS X Snow Leopard systeemdiskette.
• Weer Schijfhulpprogramma. Partitioneren. Opnieuw proberen partitie weg te gooien. Eindelijk gelukt. hehe, ik heb weer een schone, lege interne vaste schijf. Duur: bij elkaar zo’n 35 minuten.
• Opnieuw opstarten, nu vanaf de externe vaste schijf met de systeemkopie.
• Schijfhulpprogramma weer starten. Kiezen voor Terugzetten van de systeemkopie. Dat gaat goed. Duur: 1.45 uur. Hond uitlaten, lunchen, krant lezen. Koffie.
• Opnieuw opstarten vanaf opgefriste interne vaste schijf. Boot Camp assistent opnieuw starten. Opnieuw proberen te partitioneren. Dat gaat goed. Nee maar, we kunnen verder met de video.

Daarna – ere wie ere toekomt- was het inderdaad nog maar een kwestie van een uurtje, inclusief de installatie van Windows 7 en het installeren van de bijgewerkte Boot Camp drivers. Dat proces heb je in de video kunnen zien.

Nu maar hopen dat het videobewerken en Photoshoppen op native Windows 7 een stukje sneller gaat. Want daar was het allemaal om begonnen…

Peter Kassenaar
-- 9-10 maart 2010

Deze week ontving ik twee e-mailberichten die ik via dit blogbericht beantwoord. Ze hangen toevalligerwijs met elkaar samen en mijn ervaringen zijn waarschijnlijk voor meerdere lezers interessant. Daarom hier een gecombineerd antwoord ter vervanging van de losse e-mailtjes.

Tevreden met de MacBook Pro?

Ten eerste schreef 'Richard' het volgende

"Je filmpjes en tekst over de Macbook vond ik zeer interessant en hebben er mede toe geleid dat ik op dit moment aan het twijfelen ben ook een Macbook Pro aan te schaffen. Mijn vraag is eigenlijk of jij helemaal tevreden bent met je Macbook of dat je misschien toch liever niet de overstap had gemaakt."

(Zie hier een aantal blogberichten over mijn ervaringen met de MBP)

Ik schreef al terug dat dit een interessante kwestie is, die niet in één of twee zinnen te beantwoorden is. Mijn korte antwoord was "ik kan je in elk geval wel melden dat ik beslist geen spijt heb van mijn aanschaf, maar dat ik ook *zeker* geen Mac-zeloot ben geworden die stante pede alle Windows-machines het raam uit heeft gemikt."

En nu ik er over nadenk, zal dat ook ongeveer mijn lange antwoord zijn :-). De kern is hiermee namelijk wel genoemd. Ik kan er nog wel puntsgewijs een aantal argumenten aan toevoegen, maar deze veranderen de kern van mijn betoog niet echt. Ze geven hooguit inzicht in de manier waarop ik computers gebruik en waarop ik werk.

1. Ik gebruik computers voornamelijk voor mijn werk. De MacBook Pro (MBP) is hierop een zeer waardevolle aanvulling. Ik kan sites en webapplicaties nu rechtstreeks testen op een ander platform – Mac OS X – en in een andere browser – Safari – zonder dat ik hiervoor afhankelijk ben van kennissen met een Mac ('ach, zou je even naar URL xyz willen kijken om te zien of het ook in een Mac goed werkt?") of van een site als browsershots.org om CSS-en andere lay-out-hickups te testen. In die zin is de MBP een productiviteitsverhogend gereedschap binnen mijn bedrijfje.
    
2. Ook bij het geven van lezingen en presentaties heb ik erg veel aan de MBP. Het herkennen en instellen van de beamer als extern scherm is erg makkelijk. PowerPoint 2008 voor Mac schakelt automatisch naar een handige presentatie-modus waarbij op het externe beeldscherm alleen de slides worden gepresenteerd terwijl op het computerbeeldscherm extra informatie zichtbaar is zoals de aantekeningen, vorige en volgende dia, een klokje dat meeloopt enzovoort. Het schakelen tussen spaces (met diverse geopende programma's) en het in- en uitzoomen tijdens de presentatie met de multitouch trackpad is gewoon super.
    
3. Zou ik de MBP hebben gekocht omdat het een MBP is – oftewel: een Apple? Bij de aanschaf moet ik eerlijk toegeven: Ja. Het heeft zeker een rol gespeeld. Zoals ik in mijn blogpost over de Tien pluspunten van Mac OS X al opmerkte is de computer een schoolvoorbeeld van goede integratie van hardware en software, design en usability. Ik kan niet ontkennen dat het status/imago-aspect zeker een rol heeft gespeeld.
    
4. Interessant is natuurlijk de vraag of ik – op basis van inmiddels een klein half jaar gebruikservaring – opnieuw een Apple zou kopen? En dan moet ik ook eerlijk zijn, en zeggen "dat weet ik zo net nog niet". Ik geloof niet dat voor alledaags computergebruik een Apple met Mac OS X ontzettend veel voordelen heeft boven Windows Vista. Tekstverwerken, internetten, e-mailen, foto's bewerken; het kan op beide platformen even makkelijk.
    
   Natuurlijk heeft elk besturingssysteem zijn eigen sterke punten (Mac: Spaces, Spotlight, Time machine. Windows: startmenu, taakbalk, gigantische hoeveelheid software, om er maar een paar te noemen) en zwakke punten – of zelfs regelrechte irritatiefactoren (Mac: de Dock, Vendor lock-in bij iTunes/iPod/iPhone, Windows: omslachtige UAC-beveiliging, viruskwetsbaarheid), maar als er onder alle plussen en minnen een streep wordt getrokken ontlopen de besturingssystemen elkaar gewoon niet veel. Dat is een feit. En dan moet je zelf de afweging maken of je extra geld wilt uittrekken voor de Apple.
   
   En voor mij speelt dan punt 1) en punt 2) weer mee. Werk. Doet hij het? Ja. Op een prettige manier? Ja. OK. Dan werk ik er graag mee.
   
5. Bottomline: ik heb geen spijt. Ik ben erg blij met mijn MBP!

Mythe ontkrachten

Laat ik dan op deze plek direct van de gelegenheid gebruik maken om een mythe te ontkrachten die ik de afgelopen tijden werkelijk als een mantra heb gehoord.

"Ja, maar de Mac is zo stabiel. Hij loopt nooit vast".

Nou, die uitspraak kan ik bij deze naar de prullenbak verwijzen. De stabiliteit (of instabiliteit, het is maar hoe je het bekijkt) van de MBP met Mac OS X zou inschatten op het niveau van Windows XP. Niet hoger. Ik maak regelmatig vastlopers mee, of rare dingen tijdens Software Updates waardoor een koude herstart noodzakelijk is.

Terwijl ik uitsluitend originele software draai en echt geen rare dingen doe of merkwaardige randapparaten aansluit (tenzij je een Nokia BT-verbinding of GPS Data Logger merkwaardige hardware vind). Het is zeker niet slecht hoor, maar laat het voor eens en voor altijd gezegd zijn: Windows Vista is stabieler dan Mac OS X 10.5. Punt.

Visual Studio 2008 op de Mac

In aansluiting op het berichtje van Richard ontving ik via het blog ook een commentaar van Bob Louwe (bij de post Dell XPS 1530 of MacBook Pro?). Hij schrijft:

"begrijp ik goed dat je inmiddels ervaring hebt met ontwikkelwerk met VS2005/8 op de Mac? Zelf ben ik .Net windows ontwikkelaar en ben benieuwd of de windows emulatie echt zo goed werkt. Wat zijn de ervaringen?"

Welnu, ook hierover kan ik in feite kort zijn.

"Ja, dat werkt prima".

Ikzelf gebruik VMWare om Windows te draaien op de Mac. Zie hiervoor de post VMWare Fusion installeren op Mac OSX, en dan vooral de commentaren hierbij. Hierin leg ik onder meer uit waarom ik heb gekozen voor virtualisatie in plaats van voor Apple's eigen oplossing BootCamp.

En gelukkig kan ik melden dat de prestaties ook met virtualisatiesoftware prima zijn. Het draaien van diverse servers (Internet Information Server, SQL Server 2005) en tamelijk zware applicaties (Visual Studio 2008 met de nodige plug-ins, Dreamweaver CS3, Flash) in de virtuele machine gaat prima! Hier ben ik erg blij mee.

Ik ondervind geen hinderlijke vertraging. Het gaat zelfs beter dan op mijn oude Dell Lattitude laptop waarop Windows native draaide. Maar goed, in de MBP zit natuurlijk ook de nieuwste dual-core Pentium processor en een flinke smak geheugen.

Vmware Fusion 2.0 (momenteel nog in de beta-fase) kan per virtuele machine worden ingesteld of bijvoorbeeld 3D-acceleratie of de tweede processorcore gebruikt moet worden (zie afbeeldingen).

Waarschijnlijk zullen de prestaties in BootCamp nog wat beter zijn, maar persoonlijk ben ik ook tevreden met de virtualisatie-prestaties.

En eigenlijk is het ook gewoon saai :-). Zodra je Windows via Fusion hebt opgestart, zit je gewoon in Windows te werken. Niets Apple-achtigs aan.

Wel – zeer – aangenaam is dat een eventueel tweede beeldscherm dat je aansluit ook in Fusion nu direct wordt herkend en als Windows-uitbreiding op het bureaublad aangesproken kan worden.

Zo draait bij mij thuis Visual Studio in het MBP-beeldscherm en test ik in Internet Explorer of Firefox op het externe beeldscherm. Terwijl Expose en Dashboard gewoon blijven werken. Zie bijvoorbeeld deze VMWare-video op YouTube.

Succes er mee allemaal!

Peter Kassenaar
-- 3 juli 2008

Dit is het laatste deel van een miniserie rondom de plus- en minpunten van Mac OS X, zoals ik die in het dagelijks werk ervaar. Eerdere berichten hierover waren:

• Tien pluspunten van Mac OS X
• Tien minpunten van Mac OS X – deel 1

In het eerste deel over de mindere kanten van Mac OS X besprak ik in vijf punten onder meer de Dock, het ontbreken van een duidelijk startpunt en de weergave van mappen en bestanden in de Finder. In dit bericht sluit ik deze serie voorlopig af met vijf andere minpunten. Als je het er mee eens bent – of juist niet – ben je van harte uitgenodigd om dit via een commentaar te laten weten.

We vervolgen, nog steeds in willekeurige volgorde:

6. Geen NTFS-ondersteuning

Voor het uitwisselen van grote bestanden tussen diverse computers gebruik ik –zoals inmiddels de half Nederland – een externe vaste schijf. Ik heb deze geformatteerd met het NTFS-bestandssysteem. Dit is verreweg de beste keuze als het gaat om efficiënt gebruik van vaste schijfruimte, snelheid en beveiliging. Tot mijn verbazing kan Mac OS X hier niet mee overweg.

Dat wil zeggen: Mac OS kan wel gegevens lezen vanaf een NTFS-schijf, maar er niet zelf op wegschrijven. Dan heb je er de helft van de tijd dus niets aan. Ik kan bijvoorbeeld geen VMWare virtuele machines en –harddisks op mijn externe vaste schijf opslaan. Ook het uitwisselen van foto's en video's verloopt nu op omslachtige manieren via het netwerk.

Dit vind ik onbegrijpelijk (en eerlijk gezegd ook onvergeeflijk). Er is immers toch meer in de wereld dan alleen het eigen HFS-formaat en het stokoude en inefficiënte MS-DOS FAT/FAT32-formaat? Ik heb via allerlei omwegen en forumpagina's geprobeerd om aanvullende NTFS-ondersteuning toe te voegen (MacFuse, NTFS-3G), maar dit resulteerde er alleen maar in dat in plaats van alleen leestoegang ik helemaal geen toegang meer kreeg tot de schijf. Zeker nu Mac OS X al weer een aantal jaren op het *NIX-systeem is gebaseerd zou je mogen verwachten dat inmiddels ook wel native NTFS-ondersteuning aanwezig is. Niet dus. Ik hoop dat dit in een volgende versie van Mac OS snel wordt opgelost.

Noot: via het netwerk kan Mac OS wel bestanden schrijven op NTFS-volumes. Op mijn Windows 2003-bestandsserver zijn bijvoorbeeld een aantal NTFS-vaste schijven gedeeld. Deze ziet Finder prima en er kunnen ook bestanden naar toe worden gekopieerd. Maar voor snelheid en mobiliteit is een externe vaste schijf natuurlijk ongeëvenaard.

7. Menu-opdrachten moeilijk bereikbaar met toetsenbord

Ik werk vaak zoveel mogelijk met het toetsenbord. Werken met de muis is omslachtig en kost veel extra tijd, zeker op een laptop. In Windows kun je op de Alt-toets drukken, waarna de menu's een onderstreepte letter krijgen. Zo kun je via Alt plus twee of drie letters snel elk (sub)menu bereiken. Mac OS is verslaafd aan de muis. Er zijn wel sneltoetscombinaties (heel veel zelfs), maar die zie je pas zodra een menu is geopend! Als Mac-newbie ken ik natuurlijk nog lang niet alle toetscombinaties uit mijn hoofd.

Na enig zoeken heb ik gevonden dat het wel mogelijk is (althans: zou moeten zijn) om menu's via het toetsenbord te openen, maar eenvoudig is het nog steeds niet. Met Ctrl+F2 wordt de menubalk geactiveerd, daarna zou je een letter moeten kunnen kiezen en daarna met de pijltoetsen en Enter het menu-item selecteren. In de praktijk is dat op mijn MacBook Pro dus Functie+Control+F2, want gewoon (Ctrl+)F2 verhoogt de helderheid van het scherm. Voordat dit alles werkt moet echter eerst met Funcite+Ctrl+F1 de 'toetsenbordbesturing' worden ingeschakeld. Nounou, kan dat niet eenvoudiger? Nee. In Mac OS kan dit kennelijk niet eenvoudiger. Aanpassen graag!

8. iTunes

iTunes is een draak.

Ik weet dat het een heel populair programma is, maar persoonlijk vind ik het een afschuwelijke toepassing. Ik begrijp niet dat mensen hier zo enthousiast over kunnen zijn. Ik vraag me af hoeveel iTunes gebruikers er zouden zijn als Apple de –eveneens belachelijke – verplichte koppeling met de iPod zou laten vallen. Inderdaad, ik heb geen iPod :-). Gelukkig werd ik onlangs door een blogposting van Rick Strahl gesterkt in mijn gedachte dat iTunes op zijn vriendelijkst gezegd geen grootse applicatie is.

iTunes onder Windows is helemaal een mislukking (het klakkeloos kopiëren van een Mac-interface naar het Windows-omgeving is een enorme fout, het programma ziet er uit alsof het nog 1998 is), maar iTunes onder Mac OS is helaas niet veel beter. En het hele business-model er omheen spreekt mij nog minder aan. Samen met Strahl verbaas ik mij er over dat Mac-gebruikers –die toch bekend staan als vooruitstrevend en open-minded – altijd zo afgeven op de Microsoft-bundeling van Windows en (bijvoorbeeld) Internet Explorer, maar zich tegelijkertijd alles laten aanleunen als het hun geliefde iPod betreft.

Apple biedt: een verplicht muziekformaat (AAC), een verplicht winkeltje waar je de deuntjes moet kopen (iTunes Music Store) en een verplicht programma waar je ze vervolgens mee moet afspelen (iTunes). Als je albumcovers wilt tonen in iTunes moet eerst verplicht een iTunes-account worden gemaakt??!! Waarom wil Apple in vredesnaam alles van me weten voordat mij een plaatje van het cd-hoesje van een Bruce Springsteen-album wordt getoond?

Als iTunes alleen maar is opgestart wordt er al ruim 50 MB van het interne geheugen gebruikt. Een waarde die alleen nog maar oploopt zodra je er muziek of films mee gaat afspelen (gebruik Activiteitenweergave om dit te controleren). Windows Media Player doet dit met ruim 27 MB wat beter, hoewel dit feitelijk nog steeds belachelijk is voor een programma waarmee alleen maar een muziekstroom naar de geluidskaart gestuurd hoeft te worden. Maar goed.

Ook qua interface en verdere biedt iTunes verrassend weinig vind ik. Cover Flow is leuk voor op de iPhone en iPod Touch, maar dat is dan ook het enige waarin het zich onderscheid van bijvoorbeeld Windows Media Player, Media Monkey of Winamp. De overige weergaveopties of mogelijkheden om afspeellijsten te maken en te bewerken zijn stuk voor stuk onder de maat. Wie adviseert mij een betere Mac-mediaspeler? Ik ben nog wanhopig op zoek!

Gebruik jij iTunes veel en ben je er tevreden over? Gefeliciteerd in dat geval, maar ik krijg er helaas geen warm gevoel bij.

9. Onduidelijke status van geopende applicaties en vensters

In het blogbericht met de eerste vijf minpunten sprak ik al over de Dock, waar ik –zacht gezegd – geen grote fan van ben geworden.

<terzijde> ik heb inmiddels de sneltoetscombinatie Appeltje-Alt-D gevonden, om de Dock snel te verbergen :-). </terzijde>.

Mijn ongenoegen over de Dock kan ik nog uitbreiden met andere opties voor vensters. Ik vind het onduidelijk hoe en waar geopende vensters van applicaties nu precies te vinden zijn. Applicaties blijven vaak nog geopend –maar niet altijd- als alle vensters ervan gesloten zijn. Als bijvoorbeeld het venster Audio/Midi Configuratie wordt gesloten, wordt direct het hele programma beëindigd. Dat is logisch, zo hoort het. Als het laatst geopende Safari-venster of iTunes-venster wordt gesloten, blijft het programma zelf nog actief. En dus consumeert het nog geheugen. Dat is onlogisch

Tja, misschien ben ik van de oude stempel, maar ik wil graag zoveel mogelijk geheugen vrijmaken voor programma's die op dat moment ook echt worden gebruikt.

Anderzijds, als een venster achter andere vensters is verscholen, is er geen manier om het snel te activeren, anders dan andere vensters te verplaatsen of te sluiten zodat je er met de muis bijkunt. Activeren via Appeltje-Tab werkt niet altijd goed. Want dan wordt vaak wel de menubalk geactiveerd, maar niet ook tegelijkertijd het bijbehorende venster naar de voorgrond gehaald (als een toepassing meer dan één venster heeft geopend). Je moet dan weer via het menu Venster –indien aanwezig – zelf het goede venster activeren. In Windows heeft elk venster een eigen knop op de taakbalk en wordt deze ook actief als je hem via Alt+tab (Windows XP) of Windows+Tab (Flip 3D in Windows Vista) selecteert. Ik grijp nog vaak mis in Mac OS.

10. Netwerk – gebruik, detectie en beheer

Er zijn veel pluspunten te melden over het werken met netwerken vanuit Mac OS. Zo werd de aangesloten HP OfficeJet netwerkprinter in mijn thuisnetwerk direct herkend – en geïnstalleerd – bij het voor de eerste keer configureren van mijn MacBook. Ook andere aangesloten netwerkapparaten, in mijn geval zonder uitzondering Windows-computers, zijn direct te vinden via Finder en te openen. Mijn draadloze netwerk thuis en op kantoor werd direct gevonden door de AirPort-kaart en na het invoeren van de beveiligingssleutel kon ik aan de slag. Super.

Maar toch.

Het vinden van netwerkapparaten duurt soms wel erg *lang*. Voordat mijn Windows 2003-bestandsserver na het openklappen van de deksel [opnieuw] beschikbaar is, gaan er soms wel twee, drie minuten overheen. Uitschieters naar acht tot tien minuten zijn geen uitzondering. Hoe kan ik dit versnellen?

In de praktijk komt het natuurlijk vaak voor dat je met werken begint omdat je een bestand of foto *nu* nodig hebt. Dan kun je niet minutenlang gaan zitten wachten. Ook als ik ondertussen van netwerk ben geswitched tijdens het werken (bijvoorbeeld thuis de computer dichtklappen, netwerkkabel er uit halen, op kantoor weer aansluiten en proberen verder te werken), duurt het minutenlang voor dat Mac OS in de gaten heeft dat het niet meer met het eerste netwerk verbonden is. Ik begrijp dat Mac OS X Leopard hierin al beter functioneert dan eerdere versies (Tiger, Cheetah), maar er kan nog steeds veel verbeterd worden.

Adresregel

Daarmee is overigens niet gezegd dat dit in Windows een pluspunt is. Ook in Windows kan het soms lang duren voordat een netwerkstation in Windows Verkenner zichtbaar is (ik heb een Werkgroep-gebaseerd netwerk, geen domeincontroller of Active Directory). Maar in dat geval kun je in Windows altijd nog werken via de UNC-share benadering in de adresregel van Windows Verkenner. Dan typ ik gewoon \\ws2003\mijnmap\bestand in de adresregel van Windows Verkenner, of alleen de servernaam en blader ik van daaruit verder. Dan wordt het bestand altijd gewoon gevonden en geopend, ondanks dat Verkenner de computer nog niet eens heeft herkend. Waarom heeft Mac OS dit niet? Ook een opdrachtregel lijkt niet beschikbaar in Finder? Ja, Apple heeft de nieuwe 'padbalk' leuk gekopieerd vanuit Windows Vista, maar deze is read-only. Je kunt er niet (zoals in Vista) in klikken en direct een andere gewenste locatie opgeven.

Een belangrijke tekortkoming van Mac OS X wat mij betreft die regelmatig voor ergernissen zorgt.

[update: na wat googlen heb ik uitgevonden dat je het verbinden met een server kunt versnellen door in de Finder te kiezen voor het menu Ga, Verbind met server of Command+K. En daar dan de servernaam invullen. Dan wordt de verbinding instant gelegd en hoef je niet meer te wachten. Ik kwam hierdoor op het spoor door een blogpost van Dave Winer, How to mount a network volume on Leopard. Het lijkt er echter op dat ik hiervoor de Windows 2003-server apart moet configureren, want Mac OS probeert kennelijk verbinding te leggen met het afp://-protocol (?) wat niet direct goed gaat]

Conclusie

Hoewel het nu misschien lijkt alsof er ineens niets meer deugd van Mac OS X is dat zeker niet het geval. De pluspunten en minpunten houden elkaar wat dat betreft redelijk in evenwicht. Ja, ik vind het een prettig besturingssysteem om mee te werken. Maar nee, het is zeker niet perfect. Mac OS is geen besturingssysteem om verliefd op te worden.

Begrijp me trouwens niet verkeerd hoor, dat is geen enkel OS voor mij. Een computer en zijn OS moet zijn als een goede collega of ondergeschikte (liefst dat laatste :-). Geen geliefde. Uiteindelijk is een computer gewoon een bak metaal waar stroom doorheen gaat om je werk uit te voeren. En waar je vervolgens de verbazingwekkendste dingen mee blijkt te kunnen doen. Een besturingssysteem moet prettig zijn om mee samen te werken, hij moet je taken uit handen nemen en verder vooral zo veel mogelijk onzichtbaar zijn. Mac OS slaagt daar goed in. Maar net als in elke andere (werk)relatie moet je elkaar soms eens flink de waarheid zeggen. Dan kun je daarna met een opgelucht gemoed verder.

Peter Kassenaar
-- 30 maart – 2 april 2008

Ik werk nu een aantal weken met Mac OS X en heb hier inmiddels redelijk wat ervaring mee opgedaan. Hoewel ik het grootste deel van mijn werk nog steeds achter windows-computers doorbreng (in de verhouding van ongeveer 40% voor Windows XP en 60% op Windows Vista) betrap ik mezelf er op dat ik me soms al begin te ergeren aan dingen die in Mac OS X zo eenvoudig en snel gaan. Terwijl deze in Windows niet, of veel beperkter mogelijk zijn. Het omgekeerde komt overigens ook voor!

In dit blogbericht zet ik tien punten op een rijtje waarin Mac OS X zich in mijn optiek duidelijk positief onderscheid van Windows. Let op: dit zijn dus niet algemene kenmerken van Mac OS X zelf, die kun je bij Apple zelf prima nalezen. Het gaat mij puur om de pluspunten in het gebruik van Mac OS ten opzichte van Windows. Ik denk dat deze informatie ook nuttig is voor andere overstappers of adopters.

Uiteraard is dit een gekleurd verslag. Het gaat immers om dingen die ik nuttig en praktisch vind. Ik ben bijvoorbeeld schrijver, programmeur en heb als hobby muziek. Die dingen komen dus terug in mijn lijstje. Heb je zelf andere ervaringen, of vind je heel andere zaken belangrijk, laat het dan weten via een commentaar.

De algemene werking van een besturingssysteem laat ik hierbij overigens buiten beschouwing. De knoppen om vensters te openen, verslepen, vergroten en verkleinen en de kwaliteit van de meegeleverde bureaubladachtergronden vind ik minder belangrijk. Het gaat mij om zaken die mijn productiviteit en efficiëntie vergroten.

Hier komen ze, weliswaar genummerd maar de volgorde is willekeurig.

1. Spotlight

Dit is zonder twijfel de functie die ik het meest gebruik. Met appeltje-spatiebalk wordt een zoekvakje geopend en je kunt elk gewenst woord typen. Mac OS zoekt razendsnel in programma's, documenten, e-mails en andere locaties. Het lijkt op de functie Zoeken in het startmenu van Windows Vista, maar dan honderd keer beter, sneller en vollediger. Om een programma te starten of document terug te vinden gebruik ik de Dock en de menubalk vrijwel nooit. Alles loopt via Spotlight.

2. Opstarten en slaapstand

Het opstarten zelf verloopt redelijk snel (zie ook mijn blogbericht MacBook Pro review - Hardware, deel 3), maar de slaapstand -of sluimerstand- is nog veel sneller. In minder dan twee seconden is de MacBook Pro weer klaar voor gebruik na het openklappen van het deksel. In Windows is de werking van de slaapstand en sluimerstand zowiezo al ondoorzichtig (hoe vaak hebben lezers en cursisten mij niet gevraagd 'wat is het verschil tussen de Slaapstand en de Sluimerstand?') en of hij het vervolgens goed doet is afhankelijk van de hardware, BIOS-versie, al dan niet ondersteunen van S3 of S4-suspendmode van het moederbord, enzovoort. Onder Windows Vista willen twee van mijn computers gewoon niet meer wakker worden na het inschakelen van de slaapstand. Een derde weigert daarentegen gewoon in slaap te vallen en blijft lustig de hele nacht doorzoemen en stroom verbruiken.

De hybride implementatie van Apple (zowel in het geheugen waardoor de snelle responsetijd wordt bereikt als op vaste schijf, mocht de batterij leegraken gedurende de sluimerstand) is een elegant staaltje programmeerwerk en mooie samenwerking tussen de hardware en de software.

3. Spaces

Zelfs op een breedbeeldmonitor is de ruimte beperkt. Je komt feitelijk altijd pixels te kort voor alle programma's die je wilt draaien en alle vensters die je tegelijk wilt openen. Enter Spaces. In een handomdraai maak je verschillende bureaubladen (standaard: 4, maar uitbreidbaar) waarop je alle vensters kwijt kunt die je maar wilt. Schakelen tussen de verschillende bureaubladen gaat snel met Control+pijltoetsen. Onder Windows gebruikte ik hiervoor een apart programma dat virtuele desktops simuleerde. Het was fraai, vertraagde de computer enorm en deed een grote aanslag op het geheugen In Mac OS X is het gewoon ingebouwd. Erg handige functie.

Verbeteringen voor spaces
Spaces is evenwel nog niet perfect. Een volgende versie zou wat mij betreft de volgende verbeteringen kennen.

• Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om per desktop een andere achtergrond te kiezen.
• Merkwaardig genoeg kunnen programma's maar in één space tegelijk actief zijn.
• De Dock verdwijnt soms als je naar een andere space schakelt. Dat zijn verbeterpunten voor een volgende versie wat mij betreft.
• Je kunt een venster niet van de ene naar de andere space verplaatsen. Dat zou handig zijn als de huidige space vol begint te raken en je graag wat meer lucht wilt. Nu moet je het programma sluiten, naar een anders space schakelen en dan opnieuw starten.
• Vensters van een programma kun je niet over verschillende spaces verdelen. Ik zou bijvoorbeeld graag de VMWare Windows XP virtuele machine in een space draaien en de Windows Vista virtuele machine in een andere space. Dit is onmogelijk.

4. Beveiliging

Windows XP is ondanks alle Service Packs nog steeds 'unsafe by design'. In Windows Vista wordt je te pas en te onpas om de oren geslagen met een bevestigingsvenstertje van User Account Control (UAC), of installeert software zich niet correct indien deze functie is ingeschakeld (tip: zet UAC uit als je PHP wilt installeren op Windows Vista!). In Mac OS X is de beveiliging vrijwel onzichtbaar geregeld. Alleen als je mogelijk schadelijke handelingen verricht, zoals het installeren van gedownloade software wordt om je wachtwoord gevraagd. In alle andere gevallen houdt de beveiliging zich gedeisd. Ze zit in elk geval niet in de weg bij het dagelijks werk.

Tegelijkertijd is het echter mogelijk om met een hangslotje dat in veel configuratievensters aanwezig is de instellingen 'op slot' te zetten, zo dat ze niet per ongeluk -of expres- gewijzigd kunnen worden. Erg elegant gedaan. Hier kan Microsoft een voorbeeld aan nemen wat mij betreft.

5. Taalgebruik

Dit lijkt misschien een vreemd issue, omdat het geen technisch aspect is. Maar ja, ik ben een schrijver, dus ik let op taal en hoe daar in user interfaces mee wordt omgegaan. Feit is: Mac OS X praat tegen je in gewone mensentaal. De opschriften op de knoppen zijn duidelijk, de teksten in de dialoogvensters zijn bondig, helder en in begrijpelijk Nederlands gesteld, zonder in 'dummy-jargon' te vervallen.

In de Windows-helpvensters heb ik soms pagina's lang gebladerd, van alles gelezen, en weet ik eigenlijk nog niets. Dat is mij in Mac OS niet eenmaal overkomen. En ik heb behoorlijk wat helpteksten gelezen de afgelopen weken, omdat ik als Mac-newbie natuurlijk de weg nog lang niet weet. Vrijwel altijd stond het antwoord op mijn vraag letterlijk in de tekst. De helpteksten worden duidelijk en zonder opsmuk gepresenteerd in een rustig kleurenschema.

6. Systeemvoorkeuren instellen

Het venster Systeemvoorkeuren in Mac OS is wat het Configuratiescherm in Windows is. En ook hier geldt: alle opties zijn duidelijk herkenbaar, de instellingen zijn praktisch altijd snel te vinden en de uitleg is helder. Als je via Spotlight (zoals ik) in een of ander instellingenvenstertje verzeild bent geraakt, kun je altijd met de knop Toon alles direct een overzicht terugvinden van alle overige opties. Dan weet je weer waar je bent. Het visuele aspect -de vensters vloeien langzaam in elkaar over- is daarbij aangenaam.

In het venster Systeemvoorkeuren is een optimale mix bereikt van overzicht (er zijn niet te veel functies in één keer zichtbaar, waardoor het een rommeltje wordt) en functionaliteit (de belangrijkste en meestgebruikte opties zijn wél direct bereikbaar). Het venster Systeemvoorkeuren in Mac OS is daarom prettiger om mee te werken dan het Configuratiescherm in Windows.

7. Systeemprofiel en Activiteitenweergave

Om binnen mijn eigen opgelegde grens van tien pluspunten te blijven, smokkel ik een beetje. In deze paragraaf bespreek ik daarom twee opties in één keer. Dat mag, want ze horen bij elkaar. Systeemprofiel en Activiteitenweergave maken beiden deel uit van de omvangrijke map Hulpprogramma's van Mac OS X. Ik bespreek ze samen, omdat ik merk dat ik deze veel heb gebruikt de afgelopen weken. Systeemprofiel is een uiterst compleet venster met alle mogelijke informatie over de hardware in de computer. Het is te vergelijken met (een combinatie van) 'Eigenschappen van Deze computer' en 'Systeembeheer' in Windows. Je kunt er snel mee opzoeken welk typenummer je computer heeft, welk type vaste schijf is gemonteerd, hoe vaak de batterij al is opgeladen (!) en tal van andere zaken.

Activiteitenweergave (hieronder) is vergelijkbaar met Taakbeheer (Task Manager) van Windows. Maar dan veel uitgebreider. In één overzichtelijk venster zie je alle schijfactiviteit, processoractiviteit en belasting, lopende processen van geopende programma's en hoeveel geheugen deze gebruiken en meer.

Toegegeven, ik ben een techneut, dus niet elke Mac-gebruiker zal dagelijks in deze venstertjes neuzen. Maar ik vond het in elk geval razend interessant en handig om al deze informatie zo snel onder handbereik te hebben (ook weer: Appeltje-spatiebalk om Spotlight te openen, 'act' typen, en op Enter drukken, want dan is al het juiste item 'Activiteitenweergave' geselecteerd).

8. Kwaliteit van meegeleverde programma's

Hoewel met Windows Vista ook goede, geïntegreerde toepassingen worden meegeleverd (Fotogalerie, Windows Media Speler, Internet Explorer), zijn ze bij Apple toch wel een stukje verder. De kwaliteit van de meegeleverde toepassingen is enorm hoog. De slogan 'Meteen gebruiksklaar' op de homepage van Apple is geen letter overdreven. Hieruit blijkt ook dat het –in dit geval– prettig is dat Apple het complete gamma van hardware en software beheerst. De afgelopen jaren heb ik voor mijn bedrijf allerlei computers van diverse andere merken gekocht (HP, Dell, Benq) en altijd was er 'bloatware' meegeleverd in de vorm van mediaspelers, antivirusprogramma's en meer (met alle respect) troep waar ik niet op zat te wachten. Al is het alleen maar omdat ik niet na zestig dagen alsnog de portemonnee wil trekken om van een proefversie een complete versie te maken. Ik heb het zelfs meegemaakt dat op een computer software was voorgeïnstalleerd die niet eens geschikt was voor het geïnstalleerde besturingssysteem!

Alles wat er op een nieuwe Apple zit werkt. Direct. Onbeperkt. En dat is erg fijn.

Onder de bundelnaam iLife '08 worden applicaties als iPhoto (fotobeheer en eenvoudige bewerking), iMovie (films en dvd's maken en publiceren) iChat (chatten, een soort MSN) iTunes (muziekbeheer) en als absolute topper GarageBand (muziek maken) meegeleverd. Als je nog niet bekend bent met iLife zou ik je aanraden eens de mogelijkheden en video's te bekijken op www.apple.com/nl/ilife/.

Twee dingen springen er uit wat mij betreft. Het filmprogramma iMovie in negatieve zin. Erg beperkt, met te weinig serieuze mogelijkheden in vergelijking met Windows Movie Maker (wie maakt er nu nog een filmbewerkingsprogramma zonder tijdlijn?!).

Daarentegen staat Garageband op eenzame hoogte: perfect programma. Geschikt voor zelf muziek samenstellen, podcasts maken, audio bewerken, jingles toevoegen, honderden instrumenten bespelen en nog veel meer. Zo'n programma is er voor Windows bijna niet te krijgen. Ook niet in het commerciële traject, laat staan dat het gratis wordt meegeleverd (jazeker, de Magix Music Maker-producten komen in de buurt, maar halen het wat mij betreft toch nog niet bij Garageband qua gebruiksgemak en mogelijkheden. De professionele producten als ProTools en Cubase laat ik uiteraard buiten beschouwing).

9. Digitale kleurenmeter

Ook dit is typisch een tooltje voor programmeurs en (web)designers. Maar wat wás ik blij toen ik het ontdekte in de map Hulpprogramma's. Digitale kleurenmeter doet niets anders dan de kleurwaarde van de pixel onder de muiscursor tonen. En dat naar keuze in tal van verschillende formaten: hexademale RGB waarden (8- of 16-bits), percentages rood groen en blauw, of CIE Lab-kleurwaarden. Dan hoef ik al vast geen vervanging te zoeken van mijn pc-tooltje Reglo dat ik hier onder Windows voor gebruik.

10. Multitouch trackpad

Tot slot nog een onderdeel dat ook weer een samwerkingsverband is tussen hardware en software. Voor een uitgebreide bespreking en een filmpje zie mijn blogpost MacBook Pro review - multitouch trackpad. Maar na het maken van dit filmpje betrapte ik mij er op dat ik steeds vaker op de pc ook wil scrollen door twee vingers naar beneden te vegen op het tafelblad. Of dat ik met twee vinger tap om een contextmenu te openen. Kortom: ik ben best blij met de multitouch trackpad op de MacBook Pro en ben blij dat deze zijn werk in alle onder Mac OS X draaiende programma's goed doet. Hey, hij doet het zelfs in sommige Windows-programma's onder VMWare!

Conclusie

Tot zover mijn overzichtje van pluspunten van Mac OS ten opzichte van Windows. Als je zelf nog twijfelt tussen een overstap of –zoals ik- een Mac erbij als alternatief platform hoop ik dat je wat aan voorgaande onderwerpen hebt gehad. Je kunt natuurlijk ook zelf eens gaan kijken bij een Apple Center bij jou in de buurt. Op de site van Apple vind je een overzicht met verkoopadressen.

Is het dan alles goud wat er blinkt? Nee toch niet. Sommige dingen zijn in Windows gewoon beter verzorgd, of kun je sneller realiseren. In een komend blogbericht wil ik daarom ook ingaan op tien duidelijke minpunten van Mac OS X. Stay tuned!

Peter Kassenaar
-- 21-27 maart 2008

In mijn miniserie reviews over de MacBook Pro zijn inmiddels de volgende afleveringen verschenen:

• Unboxing MacBook Pro
• Installatie MacBook Pro
• MacBook Pro review – Hardware deel 1 en 2
• MacBook Pro review - Hardware deel 3

Multitouch trackpad

In de voorlopig laatste video van deze serie kijk ik meer in detail naar de werking van het multitouch trackpad van de MBP. Wat zijn de opties, hoe worden ze ingesteld en - misschien nog wel belangrijker - heb je er in de praktijk ook echt iets aan? De video laat alle handelingen zien die mogelijk zijn met 1, 2 of 3 vingers.

Bekijk externe video bij YouTube (08:54)

Samenvattend, ik vind goed:

• Toegevoegde waarde van het scrollen met twee vingers
• Tappen met twee vingers om rechtermuisknop te simuleren
• Schermzoom (Control+schuiven met twee vingers)

Wat kan beter:

• Zoomen en roteren met twee vingers werkt vaak niet goed.
• Trackpad op MBP wat aan de kleine kant om deze functies goed uit te voeren.

Conlusie

De absolute noodzaak van een multitouch op de MBP ontbreekt, omdat er tal van andere invoermethoden zijn (toetsenbord, muis), die bijvoorbeeld iPhone en iPod touch niet hebben. Op dergelijke devices is het mulitouch daarom een must-have. De aanwezigheid ervan is mijns inziens zeker geen hoofdreden om een MBP aan te schaffen. Aan de andere kant, als je toch al een MBP hebt is er ook geen enkele reden om de mogelijkheden die het multitouch trackpad biedt niet te gebruiken.

Apple moet de mogelijkheden van zoomen en roteren op de MBP nog eens kritisch bekijken. Het zou goed zijn als een volgende generatie MBP's een grotere touchpad zou hebben, bijvoorbeeld vergelijkbaar met de MacBook Air, zodat het multitouch trackpad aan gebruikersgemak wint.

Peter Kassenaar
-- 18 maart 2008

Ik ben bezig met een miniserie reviews over mijn nieuwe MacBook Pro. Eerdere blogberichten in deze serie zijn

• Unboxing MacBook Pro
• Installatie MacBook Pro
• MacBook Pro review – Hardware deel 1 en 2

In de video die bij dit bericht hoort, kijk ik meer in detail naar het beeldscherm van de MBP. Dit is per slot van rekening toch het onderdeel waar je het grootste deel van de tijd tegenaan kijkt gedurende het dagelijks werk. Een beeldscherm moet daarom stabiel verlicht zijn, moet letters en afbeeldingen haarscherp weergeven en moet het beeld ook goed weergeven als je niet loodrecht voor het scherm zit. In het filmpje komen al deze aspecten aan de orde.

En oh ja, als het even kan moet de computer ook een beetje vlot opstarten...

Bekijk externe video bij YouTube (06:43)

Samenvattend, ik vind goed:

• Snelle opstarttijd van Mac OS X
• Het beeldscherm. Ik heb in ruim 15 jaar laptopgebruik nog geen notebook gehad met een beter scherm.
• Diverse instelmogelijkheden met betrekking tot resoluties.
• De keuze tussen glossy en mat. Ieder kan zijn eigen voorkeur kiezen.

Wat kan beter:

• Dit beeldscherm heeft geen minpunten. Punt.

Wat komt er nog meer?

• Ik hoop volgende week een video gereed te hebben over het gebruik van de multitouch trackpad op de MBP.

Peter Kassenaar
-- 14 maart 2008

Hoe prachtig het besturingssysteem Mac OS X ook is, soms moet je gewoon de beschikking hebben over een aantal Windows-toepassingen. Bijvoorbeeld omdat er geen Mac-drivers of -programmatuur beschikbaar is voor randapparaten (zoals mijn Tacx Fortius fietstrainer), of omdat er gewoonweg geen geschikt Mac-equivalent is (zoals Visual Studio 2008).

Virtualisatie

Dan kun je besluiten om binnen Mac OS X een virtualisatieprogramma in te zetten, waarmee je Windows (maar ook tal van andere besturingssystemen) kunt draaien. Voor Mac OS X zijn er -naast BootCamp van Apple zelf- twee bekende systemen

• VMWare Fusion (download trial-versie)
• Parallels Desktop (download trial-versie)

Omdat ik al bekend ben met VMWare op het pc-platform heb ik in eerste instantie gekozen voor Fusion. Onderstaande filmpjes laten zien hoe VMWare Fusion wordt geinstalleerd op Mac OS X.

Jing

De video's zijn gemaakt met Jing, het enige videocapture-programma dat ik ken voor de Mac (helaas is Camtasia Studio [nog] niet verkrijgbaar in een Mac-versie, nog een reden om Fusion te draaien :-).

De kwaliteit van Jing-filmpjes is voor schermopnamen stukken beter dan de YouTube-kwaliteit van mijn eerdere opnames met een camcorder. Maar helaas zijn ze naderhand niet meer te wijzigen.

Video's

De laatste 30, 40 seconden van het eerste filmpje kun je dan ook probleemloos overslaan, omdat er niets gebeurt :-). Mijn cursor was tijdens de installatie van Windows gevangen in het Fusion-venster, en ik wist niet hoe ik hem er uit kon bevrijden om de opname te stoppen (dat bleek later: Control-Appeltje). Onmachtig liep het filmpje door tot de maximale opnametijd van vijf minuten voor Jing bereikt was...

Bekijk externe video bij screencast.com (5.00)

Windows XP Installeren binnen VMWare Fusion

In de video's wordt getoond hoe Windows XP Professional wordt geinstalleerd binnen een virtuele VMWare Fusion computer. De totale installatie duurde op mijn MacBook Pro slechts ongeveer 12 minuten (dual-core Intel Pentium, 2,4 GHz, 4GB RAM). Dit is veel sneller dan ik op welk andere 'kale' computer ooit heb meegemaakt! Deel 2:

Bekijk externe video bij screencast.com (4.42)

Ik heb nu de trialversie van VMWare Fusion geinstalleerd. Mocht dit bevallen, dan koop ik het complete pakket. In volgende video's hoop ik nog in te gaan op de configuratiemogelijkheden voor virtuele machines, zodat je ziet wat de opties zijn voor het optimaliseren van de instellingen binnen Fusion zelf, en het combineren van Mac- en Windows-toepassingen in je workflow.

Peter Kassenaar
-- 12 maart 2008

(PS: in aanvulling op het bloggen ben ik sinds kort ook actief op Twitter, voor korte berichten en handige links. Je kunt me volgen via http://twitter.com/PeterKassenaar (@PeterKassenaar is mijn Twitternaam). 

Inmiddels werk ik een aantal dagen met de MacBook Pro. Nog niet echt op productiebasis, maar nog volop in de verkenningsfase. Eerdere blogberichten en filmpjes die ik hierover maakte zijn

• Unboxing MacBook Pro en
• Installatie MacBook Pro

Ondertussen kan ik al iets meer in detail vertellen over de MacBook Pro. Ik heb er een nieuwe serie filmpjes van gemaakt. In dit bericht staan enkele clips over de hardware.

Hardware - deel 1, de buitenkant

In deel 1 kijk ik naar de buitenkant: hoe ziet het apparaat er uit, welke onderdelen en aansluitingen kun je verwachten.

Bekijk externe video bij YouTube (05:30)

Samenvattend, Ik vind goed:

• Mooi design, alles goed afgewerkt, afgeronde hoeken
• Mooi weggewerkte dvd-loader
• Aluminium behuizing voorkomt doorbuigen & torsie. Het notebook maakt een slagbestendige indruk (belangrijk bij mobiel gebruik), hoewel wel gevoelig voor vingerafdrukken.

Wat kan beter:

• Slechts 2 x USB 2.0 aansluiting op het 15"-model
• Gewicht toch aan de forse kant. Als gewicht een issue is, koop dan liever de MacBook Air.

Hardware - deel 2, de binnenzijde

In deel 2 kijk ik naar de binnenkant (dat wil zeggen: wat je ziet als je de deksel openklapt. Ik ga niet met een schroevendraaier aan de slag). Wat zijn mijn ervaringen met het toetsenbord, de luidsprekers en het touchpad.

Bekijk externe video bij YouTube (06:40)

Samenvattend, Ik vind goed:

• Brede polssteun
• Full-size toetsenbord
• Trackpad juiste afmetingen
• Toetsenbordverlichting is erg cool
• Functietoetsen zijn perfect afgestemd op softwaremogelijkheden van Mac OS X
• Aanslag van het toetsenbord bevalt mij.
• Integratie van speakers en aan/uitknop in overall design.

Wat kan beter:

• CapsLock-toets is te groot, en
• Shift-toets links is te klein. Dit zou juist andersom moeten
• Geluid speakers zou dieper kunnen. Het is wat blikkerig
• Deksel kan niet al te ver open
• [muis]knop onder trackpad moet fungeren als links/rechts-klikken

Wat komt er nog meer?

Andere video's die in de loop van de week zullen volgen gaan onder meer in op

• het gebruik van de multitouch trackpad van de MacBook Pro en
• diverse andere 'overstap-eigenschappen en -eigenaardigheden' die ik ondervind.

Disclaimer :-)

Ik kan niet genoeg benadrukken dat ik al deze filmpjes maak vanuit het onbevangen 'newbie-perspectief'. De MBP is een prachtig apparaat en ik vind het gewoon leuk daar onbevangen wat commentaar op te geven. Het is een aparte ervaring om na bijna 20 jaar in de computers te zitten (jaja, ik kocht in 1989 mijn eerste XT en programmeer sinds die tijd...zo worden we oud) weer eens helemaal 'opnieuw' te kunnen beginnen. En dat dan ook nog te delen met de wereld op een manier waar je 20 jaar geleden niet eens van kon dromen!

Maar dit terzijde, op- en aanmerkingen zijn zoals altijd welkom.

Peter Kassenaar
-- 7 maart 2008